การวิจัยที่อยู่อาศัยดั้งเดิม ของชนเผ่าต่าง ๆ ในจังหวัดนครพนม คือไทยลาว, ผู้ไทย, ไทยย้อ, ไทยเวียต, ไทยโส้, ไทยกะเลิง, ไทยข่าและไทยแสก รวมทั้งหมด 8 เผ่า ส่วนไทยกุลาไม่ปรากฏว่าที่อยู่อาศัยดั้งเดิมเหลืออยู่เลย วิถีชีวิต, คติความเชื่อ, ลักษณะภูมิอากาศ, ความชื้น, ภูมิประเทศ ตลอดจนศาสนาประเพณีต่าง ๆ ล้วนมีอิทธิพลต่อลักษณะการวางผัง, หมู่บ้าน, การวางผังเรือนและลักษณะของเรือน การวิเคราะห์องค์ประกอบของเรือน, การวางทิศตัวเรือน, รูปแบบของเรือนต่างๆ, รายละเอียดของโครงสร้างเรือน, สัดส่วนของเรือน, การตบแต่งหน้าจั่วของเรือน, วัสดุที่นำมาสร้างเรือน เป็นเหตุให้เกิดความเหมือนและความแตกต่าง ตามแต่การสร้างสรรค์ของผู้อยู่อาศัยทั้งสิ้นเอกลักษณ์ของเรือนที่อยู่อาศัยจะมี 2 ลักษณะคือ เรือน ชนิดมีเรือนหัวลอย และเรือนชนิดที่มีเรือนเกย มีลักษณะพิเศษคือ มีเสาปูนหรือเสาไม้ยกใต้ถุนสูง กันน้ำท่วม และผุกร่อน ของเสา ประตู หน้าต่างมีเกล็ดระบายลม มีคอสอง (ส่วนระหว่างหลังคากับฝา) มีช่องระบายลม ตลอดจนมีลายฉลุฝาประดับและสุดท้าย พื้นที่หน้าจั่วของเรือนนอนและเรือนหัวลอย ของผู้ไทยบ้านกลางใหญ่จะมีลักษณะพิเศษและสวยงาม สามารถนำมาเป็นเอกลักษณ์ได้
องค์ความรู้จากรายงานฯ
การวางผังเรือนที่พักอาศัยในเมืองนครพนม
เนื่องจากแม่น้ำโขงริมแนวเขตเมืองนครพนม จะไหลจากทางทิศเหนือลงไปทางทิศใต้ ทิศตะวันออก พระอาทิตย์จะขึ้นทางฝั่งลาว สังเกตว่าโบสถ์ตามวัดต่าง ๆ จะหันหน้าออกสู่แม่น้ำโขง
ตามปกติทั่วไปเรือนไทย เรือนผู้ไทย และเรือนเผ่าอื่น ๆ จะยึดหลักการวางเรือนโดยเฉพาะเรือนนอน เรือนหัวลอย และเรือนเกย (เซีย) โดยวางให้สันหลังคาชี้ไปทางทิศตะวันออก ตะวันตก เฉพาะเรือครัว (ไฟ) จะวางขวางตะวันออก ตะวันตก คือ ให้สันหลังคาชี้ไปทางทิศเหนือและทิศใต้ หรือจะวางขวางตามเรือนนอน คือ ให้สันหลังคาชี้ไปทางทิศเหนือ ทิศใต้ ก็มีอยู่บ้าง ทั้งนี้ จากการวิเคราะห์การวางตัวอาคารเรือนนอน คือ สันอาคารตามตะวัน จะถูกทิศทางลมและพระอาทิตย์ขึ้นลง ทำให้ผู้อยู่อาศัย อยู่สบาย และประหยัดพลังงานโดยวิธีธรรมชาติที่สุด แต่สำหรับจังหวัดนครพนม อาคารที่ปลูกติดกับแม่น้ำโขงส่วนมากจะเห็นว่าการวางเรือนที่พักอาศัยเอาสันหลังคาวางตามการไหลของแม่น้ำโขง จะเห็นว่าตอนเช้าจะมีแสงแดดส่งเข้าเรือนนอนทางด้านยาวของตัวเรือน การแก้ปัญหาโดยการทำเซีย (เกย) ออกมาบังด้านนี้พร้อมกับเพิ่มผนังและหน้าต่าง หรือตีไม่ระแนงบังแสงแดดร้อนตอนเช้าจนถึงเที่ยงวันจะมีให้เห็นอยู่ทั่วไป เรือนท้องถิ่นตามหมู่บ้านของเผ่าต่าง ๆ ก็เช่นกัน ส่วนมากจะยึดถือการวางแบบเก่า คือ สันหลังคาอาคารวางไว้สันชี้ไปทางทิศตะวันออก ตะวันตก แต่ก็ไม่ทุกหลังคาเรือนเสมอไป มีการวางเรือนนอนให้สันหลังคาชี้ไปทางทิศเหนือ-ใต้ ก็มี ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ-ตะวันตกเฉียงใต้ ก็มี
รายละเอียดเพิ่มเติม : เอกลักษณ์ที่อยู่อาศัยพื้นถิ่นลุ่มน้ำโขง จังหวัดนครพนม รายงานโครงการทำนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี ปี 2553
บรรณานุกรม:
วิชิต คลังบุญครอง, หัวหน้าโครงการ. (2553). รายงานโครงการทำนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี เอกลักษณ์ที่อยู่อาศัยพื้นถิ่นลุ่มน้ำโขง จังหวัดนครพนม. อุบลราชธานี: คณะศิลปประยุกต์และการออกแบบมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี.