สวัสดิการสังคมสำหรับผู้สูงอายุในจังหวัดอุบลราชธานี

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการได้รับสวัสดิการสังคมและความต้องการสวัสดิการสังคมของผู้สูงอายุในมุมมองของผู้รับบริการ และการจัดสวัสดิการสังคมสำหรับผู้สูงอายุในมุมมองผู้ให้บริการ ของจังหวัดอุบลราชธานี โดยแบ่งเป็น 2 ระยะ ดังนี้ ระยะที่ 1 เป็นการศึกษาแบบผสมวิธีได้แก่ การวิจัยเชิงสำรวจกลุ่มตัวอย่างผู้สูงอายุ 800 คน จากการสุ่มหลายขั้นตอน เก็บข้อมูลด้วยการสัมภาษณ์โดยตรง ด้วยแบบสอบถามที่พัฒนาขึ้นจากมาตรฐานการจัดบริการสงเคราะห์ผู้สูงอายุ ของกระทรวงมหาดไทย การประเมินการจัดการสวัสดิการสำหรับผู้สูงอายุใช้การเปรียบเทียบความสอดคล้องระหว่างความต้องการและการได้รับสวัสดิการจากภาครัฐของผู้สูงอายุ และวิเคราะห์ข้อมูลด้วยสถิติเชิงพรรณนา ส่วนการวิจัยเชิงคุณภาพในระยะที่ 1 ใช้การสนทนากลุ่ม เพื่อขยายมุมมองและสร้างความเข้าใจต่อการจัดสวัสดิการสังคมผู้สูงอายุให้ชัดเจน ส่วนระยะที่ 2 เป็นการศึกษาเชิงคุณภาพ โดยการสัมภาษณ์เชิงลึกรายบุคคล ผู้ให้ข้อมูลคือบุคลากรที่ปฏิบัติงานด้านสวัสดิการสังคมสำหรับผู้สูงอายุในองค์การปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) และ หน่วยงานระดับจังหวัด วิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพทั้งสองระยะด้วยการวิเคราะห์เชิงเนื้อหา การจัดสวัสดิการสังคมสำหรับผู้สูงอายุของกระทรวงมหาดไทยแบ่งออกเป็น 6 ด้าน ดังนี้ (1) ด้านสุขภาพและรักษาพยาบาล (2) ด้านรายได้ (3) ด้านที่พักอาศัย (4) ด้านนันทนาการ (5) ด้านความมั่นคงทางสังคม ครอบครัว ผู้ดูแล และการคุ้มครอง และ (6) ด้านการสร้างบริการและเครือข่ายเกื้อหนุน ผลการศึกษาระยะที่ 1 พบว่าสวัสดิการด้านการรักษาพยาบาลเป็นด้านที่จัดบริการได้ดีที่สุดและสอดคล้องกับความต้องการของผู้สูงอายุเมื่อเทียบกับด้านอื่น ๆ โดยผู้สูงอายุได้รับการรักษาพยาบาลฟรีภายใต้โครงการหลักประสุขภาพถ้วนหน้าของรัฐบาล ส่วนสวัสดิการด้านรายได้พบว่ารัฐจัดสรรเบี้ยยังชีพได้อย่างทั่วถึงในเวลาที่เหมาะสมแต่กลุ่มตัวอย่างยังต้องการเงินทุน คำแนะนำ ตลอดจนทักษะการประกอบอาชีพเพื่อความมั่นคงด้านการเงิน นอกจากนี้ส่วนใหญ่ได้รับสวัสดิการด้านที่พักอาศัยน้อยกว่าความต้องการ โดยรัฐช่วยปรับปรุงที่พักและสภาพแวดล้อมให้สะดวกและปลอดภัยในการอยู่อาศัยได้ไม่เพียงพอ ในด้านนันทนาการผู้สูงอายุส่วนใหญ่ได้เข้าร่วมกิจกรรมทางสังคมของชุมชนในงานสำคัญต่าง ๆ ส่วนสวัสดิการด้านความมั่นคงฯ พบว่าการสงเคราะห์การจัดงานศพและการช่วยเหลือด้านกฎหมายแก่ผู้สูงอายุกลุ่มเปราะบางยังไม่เพียงพอ ส่วนสวัสดิการด้านการสร้างบริการและเครือข่ายเกื้อหนุน โดยการจัดให้มีการดูแล
ผู้สูงอายุจากอาสาสมัครสาธารณสุข หรือผู้ดูแลผู้สูงอายุ และการจัดตั้งชมรมผู้สูงอายุนั้นสอดคล้องกับความต้องการ ผลการศึกษาเชิงคุณภาพระยะที่ 2 เกี่ยวกับการจัดสวัสดิการสังคมสำหรับผู้สูงอายุตามนโยบาย ของ อปท. จากปัจจัยในการนำนโยบายไปปฏิบัติทั้ง 6 ด้าน ดังนี้ (1) ด้านโครงสร้างและสมรรถนะองค์กร พบว่า อปท. ถูกกำหนดหน้าที่และโครงสร้างให้รับผิดชอบงานสวัสดิการสังคมสำหรับผู้สูงอายุ และมีระบบติดตามประเมินผลการดำเนินงานทุกปี แต่การดำเนินงานยังไม่ครอบคลุมเพราะหลายงานยังไม่ได้รับการถ่ายโอน (2) ด้านวัตถุประสงค์และนโยบาย พบว่า อปท. แต่ละแห่งมีนโยบายเน้นที่แตกต่างกัน ส่วนหนึ่งขึ้นอยู่กับงบประมาณที่ได้รับจัดสรร แม้มีการจัดกิจกรรมเป็นประจำแต่มีการลดเป้าหมายลงตามงบประมาณ (3) ด้านทรัพยากรมีความเพียงพอ เพราะหน่วยงานกำหนดเป้าหมายตามงบประมาณและกำลังคนที่มี (4) การสื่อสารและประชาสัมพันธ์ พบว่าในภาพรวมมีความสะดวกรวดเร็ว ทั้งภายในและภายนอกหน่วยงาน (5) การมีส่วนร่วมของชุมชนพบว่า ผู้นำชุมชน และ อสม. มีบทบาทสำคัญในการประสานงานระหว่างหน่วยงานกับกลุ่มผู้สูงอายุผู้สูงอายุส่วนใหญ่เข้าร่วมในวันจัดกิจกรรม และ (6) ด้านทัศนคติผู้ปฏิบัติงานมองว่างานสวัสดิการสังคมเป็นงานที่มีคุณค่าและเป็นประโยชน์ต่อทั้งผู้สูงอายุและชุมชน สำหรับการจัดสวัสดิการสังคมสำหรับผู้สูงอายุทั้ง 6 ด้านในมุมมองของผู้ให้บริการ พบว่า ด้านที่มีการดำเนินการได้ชัดเจนจากมากไปหาน้อยดังนี้ ด้านรายได้ ด้านสุขภาพและการรักษาพยาบาล ด้านนันทนาการ และด้านที่พักอาศัยโดยสรุปภาพรวมการกำหนดมาตรฐานจัดบริการสงเคราะห์ผู้สูงอายุครอบคลุม แต่ยังมีข้อจำกัดในทางปฏิบัติ ที่การจัดสวัสดิการบางอย่างยังไม่เพียงพอต่อความต้องการของผู้สูงอายุ หรือให้สวัสดิการที่ผู้สูงอายุคิดว่าไม่จำเป็น ดังนั้นผลการศึกษาจะสามารถใช้เป็นแนวทางในการพัฒนาการดำเนินงานสวัสดิการสังคมสำหรับผู้สูงอายุให้ทันต่อการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วของสังคมและสอดคล้องกับความต้องการของผู้สูงอายุได้มากขึ้น นอกจากนี้ อปท. ควรกำหนดงานสวัสดิการสังคมสำหรับผู้สูงอายุเป็นนโยบายเน้นหนักตามที่ได้รับมอบหมาย ร่วมกับการสร้างเสริมการมีส่วนร่วมจากผู้เกี่ยวข้องทุกฝ่าย ทั้งจากชุมชน หน่วยงานต่าง ๆ ทั้งภาครัฐและเอกชน จะช่วยให้การจัดสวัสดิการสังคมสำหรับผู้สูงอายุเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ