การประเมินสภาวะทรัพยากรปลาตะเพียนขาว Barbonymus gonionotus (Bleeker, 1849) ปลากระมัง Puntioplites proctozysron (Bleeker, 1864) และปลาซ่า Larbiobarbus siamensis (Sauvage, 1881) ในบึงบอระเพ็ดด้วยข้อมูลการแจกแจงความถี่ของความยาว

ทรัพยากรประมงน้ำจืดมีบทบาทที่สำคัญอย่างยิ่งต่อความมั่นคงด้านอาหารและการเสริมสร้างรายได้ให้กับครอบครัว แต่การประเมินสภาวะทรัพยากรปลาน้ำจืดในประเทศไทยยังขาดข้อมูลผลจับและการลงแรงประมงที่เที่ยงตรง ในกรณีที่มีข้อมูลจำกัดมีการพัฒนาแบบจำลองเพื่อประมาณค่าทางพลวัตประชากรปลา ซึ่งการศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อประมาณค่าทางพลวัตและสภาวะสต๊อคประชากรของปลาตะเพียนขาว Barbonymus gonionotus (Bleeker, 1849) ปลากระมัง Puntioplites proctozysron (Bleeker, 1864) และปลาซ่า Larbiobarbus siamensis (Sauvage, 1881) ดำเนินการศึกษาที่บึงบอระเพ็ด จังหวัดนครสวรรค์ ตั้งแต่เดือนมกราคม 2560 ถึงเดือนธันวาคม 2564 โดยการสุ่มตัวอย่างปลาทั้ง 3 ชนิด นำมาบันทึกความยาวเหยียดและชั่งน้ำหนัก จากนั้นทำการแจกแจงข้อมูลความถี่ความยาวของปลาแต่ละชนิดเพื่อใช้ประมาณค่าทางพลวัตประชากร ได้แก่ พารามิเตอร์การเติบโตพารามิเตอร์การตาย และใช้เป็นข้อมูลนำเข้าสำหรับการประเมินสภาวะทรัพยากรประมงน้ำจืดด้วยแบบจำลองประชากรเดียว (Single species population models) ได้แก่ แบบจำลองผลจับต่อหน่วยทดแทนสัมพัทธ์ (Relative yield per recruit model) แบบจำลองศักยภาพในการวางไข่โดยใช้ข้อมูลความถี่ความยาว (length-based spawning potential ratio model) และแบบจำลองเพื่อการทำนายของธอมป์สันและเบลล์ (Thompsom and Bell Analysis model) เพื่อใช้เป็นข้อเสนอแนะในการจัดการประมงของปลาทั้ง 3 ชนิด ผลการศึกษาพบว่าปลาตะเพียนขาวมีค่าประมาณความยาวเฉลี่ยของกลุ่มที่มีอายุมากที่สุด (L.) มีค่าอยู่ในช่วง 42.40 - 44.40 เซนติเมตร ของความยาวทั้งตัว ค่าสัมประสิทธิ์การเติบโต (K) ระหว่าง 0.49 - 0.81 ต่อปี สัมประสิทธิ์การตายรวมมีค่าอยู่ระหว่าง 1.49 - 2.48 ต่อปี มีค่าการใช้ประโยชน์ในปัจจุบัน (Ecur) น้อยกว่าค่าการใช้ประโยชน์ที่ก่อให้เกิดผลจับต่อหน่วยทดแทนสูงสุด (Emax) ยกเว้นบางปีส่วนปลากระมังมีค่าประมาณความยาวเฉลี่ยของกลุ่มที่มีอายุมากที่สุด (L.) มีค่าอยู่ในช่วง 38.00-41.95 เซนติเมตร ของความยาวทั้งตัว ค่าสัมประสิทธิ์การเติบโต (K) มีค่าอยู่ระหว่าง 0.31-0.41 ต่อปี สัมประสิทธิ์การตายรวมมีค่าอยู่ระหว่าง 1.66-2.87 ต่อปี มีค่าอัตราการใช้ประโยชน์ในปัจจุบันกับที่ก่อให้เกิดผลจับต่อหน่วยทดแทนสูงสุดมีสัดส่วนที่ค่อนข้างสมดุล ยกเว้นบางปี และปลาซ่ามีค่าประมาณความยาวเฉลี่ยของกลุ่มที่มีอายุมากที่สุด (L.. ) มีค่าอยู่ในช่วง 26.14 - 29.28 เซนติเมตร ของความยาวทั้งตัว ค่าสัมประสิทธิ์การเติบโต (K) มีค่าอยู่ระหว่าง 0.51 - 0.87 ต่อปี ค่าสัมประสิทธิ์การตายรวมมีค่าอยู่ระหว่าง 2.83 - 3.37 ต่อปี มีค่าอัตราการใช้ประโยชน์ในปัจจุบันมากกว่าค่าที่ก่อให้เกิดผลจับต่อหน่วยทดแทนสูงสุด สำหรับการประเมินศักยภาพในการวางไข่ของสต๊อคพ่อแม่พันธ์ปลาทั้ง 3 ชนิด พบว่า มีค่าอยู่ในระดับที่ยอมรับได้ทั่วไปว่าเป็นระดับที่มีการวางไข่ที่จะทำให้เกิดการทดแทนขึ้นได้(ค่าประมาณมากกว่าร้อยละ 20) ส่วนการประเมินด้วยแบบจำลองธอมพ์สันและเบลล์ แสดงผลในรูปแบบพล็อตโกเบ ชี้ให้เห็นว่ากลุ่มประชากรของปลากระมัง และปลาซ่าในแต่ละปีที่ทำการศึกษามีการใช้ประโยชน์ไม่เกินระดับอ้างอิงที่ผลจับยั่งยืนสูงสุด ส่วนปลาตะเพียนขาวมีการใช้ประโยชน์เกินระดับอ้างอิงที่ผลจับยั่งยืนสูงสุด (สีแดง) ในบางปี จากการศึกษานี้แสดงให้เห็นว่าข้อมูลการแจกแจงความถี่ของความยาวสามารถใช้ในการประเมินสถานะภาพของพลวัตและสภาวะสต๊อคประชากรปลาได้ สำหรับการทดแทนของประชากรปลาในบึงบอระเพ็ดอาจเกี่ยวเนื่องกับมาตรการที่กรมประมงใช้บริหารจัดการทรัพยากรสัตว์น้ำ ได้แก่ การจัดการแหล่งที่อยู่อาศัยด้วยการขุดลอกตะกอนดินและกำจัดวัชพืช การจัดการพ่อแม่พันธุ์สัตว์น้ำด้วยการกำหนดเขตรักษาพันธุ์สัตว์น้ำ และการกำหนดฤดูสัตว์น้ำจืดมีไข่ หรือวางไข่ เลี้ยงตัวอ่อนและการปล่อยพันธุ์ปลาเพื่อเพิ่มผลผลิต มีการทดแทนประชากรได้อย่างพอเพียงนอกจากนี้การเชื่อมต่อกับแม่น้ำน่านและแม่น้ำเจ้าพระยาเมื่อเกิดสภาวะน้ำท่วมทำให้มีการแลกเปลี่ยนประชากรปลาด้วย