ย้อมเส้นไหม..ด้วยขมิ้น

ชาวบ้านสมพรรัตน์ได้สาธิตวิธีการย้อมสีเส้นไหมด้วยขมิ้น ซึ่งมีขั้นตอนต่าง ๆ ดังต่อไปนี้

1. นำหัวขมิ้นชันมาล้างให้สะอาด แล้วตำหรือทุบหัวขมิ้นให้ละเอียด นำไปหมักแช่ในน้ำสะอาด อัตราส่วน ขมิ้นชัน 5 กิโลกรัม/น้ำ 20 ลิตร ซึ่งจะใช้ย้อมเส้นไหมได้ประมาณ 1 กิโลกรัม หมักแช่ไว้ประมาณ 1 คืน จะให้สีเหลืองสดใส หรือจะหมักแช่ไว้นานกว่านั้นก็ได้

น้ำหมักขมิ้นสด

2. เมื่อได้น้ำหมักแล้วนำน้ำหมักไปต้มในอ่างหรือชามจนเดือด จากนั้นลดไฟลงให้ร้อนปานกลาง (สังเกตว่ามีไอระเหยขึ้นมาจากน้ำหมัก)

ย้อมสีเส้นไหมด้วยขมิ้น บ้านสมพรรัตน์
ต้มน้ำหมักขมิ้นให้มีความร้อนระดับปานกลาง

3. เส้นไหมที่จะนำมาย้อมให้นำไปแช่น้ำสารส้มก่อนประมาณ 1 คืน สารส้มจะทำให้เส้นไหมมีความเป็นด่างและติดสีดีขึ้นและได้สีที่สม่ำเสมอ

4. ใช้ก้านกล้วยหรือห่วงร้อยไจไหมที่จะนำมาย้อมทั้งหมดไว้ด้วยกัน เพื่อสะดวกในการจุ่มลงในอ่าง

ย้อมสีเส้นไหมด้วยขมิ้น บ้านสมพรรัตน์
ร้อยห่วงหรือก้านกล้วยเพื่อให้จับสะดวก

5.นำเส้นไหมลงแช่ในอ่างต้มน้ำย้อม ประมาณ 5 นาที แล้วยกขึ้น จากนั้นเลื่อนหรือหมุนเส้นไหมส่วนต่อไปลงแช่น้ำย้อม การเลื่อนหรือหมุนจะทำให้เส้นไหมย้อมติดสีได้ทั่วถึง ถ้าน้ำย้อมร้อนมาก จะใช้เวลาประมาณ 1 ชั่วโมงในการย้อม แต่ทั้งนี้แล้วแต่ความต้องการว่าอยากจะได้เส้นไหมที่มีความเข้มของสีมากน้อย ถ้าใช้เวลาย้อมนานจะได้สีเข้ม เส้นไหมที่จะเตรียมไว้ทอผ้า 1 ผืน ใช้เส้นไหมทั้งหมดเท่าไหร่จะต้องย้อมสีพร้อมกันหมด ไม่อย่างนั้นแล้วจะได้เส้นไหมที่มีสีไม่เหมือนกัน

ย้อมสีเส้นไหมด้วยขมิ้น บ้านสมพรรัตน์
แช่เส้นไหมในอ่างย้อมให้ติดสีทุกเส้น

6.เมื่อแช่ย้อมจนได้สีตามที่ต้องการแล้ว ยกเส้นไหมออกจากอ่างต้ม บิดน้ำย้อมออกให้ได้มากที่สุด แล้วนำไปผึ่งลมให้เย็นและแห้ง ใช้เวลาประมาณ 1 วัน ถ้าย้อมสีด้วยครั่งสามารถทิ้งไว้ได้ประมาณ 1 สัปดาห์ สีจะยิ่งติดทนมากขึ้น

ย้อมสีเส้นไหมด้วยขมิ้น บ้านสมพรรัตน์
บิดน้ำย้อมออกแลัวนำไปล้างด้วยน้ำสะอาด

7.เมื่อเย็นแล้ว นำไปล้างสีย้อมด้วยน้ำสะอาด ล้างจนน้ำที่ใช้ล้างใสไม่มีสี ชาวบ้านจะมีเทคนิค คือ ล้างสีย้อมในภาชนะสีดำจะสังเกตเห็นสีของเส้นไหมได้ชัดขึ้น รวมทั้งการสังเกตน้ำที่บิดออกจากเส้นไหมได้ด้วย การล้างจนน้ำล้างใสจึงจะถือว่าล้างสีสะอาดแล้ว เมื่อนำไปใช้ก็จะไม่ตกสี การย้อมสีธรรมชาติจะล้างยากกว่าสีเคมี แต่ถ้าย้อมสีติดและเส้นไหมกินสีอิ่มแล้วหรือติดสีย้อมดีแล้ว เส้นไหมจะไม่กินสีอื่นอีกหรือย้อมติดสีอื่นอีก และจะไม่ตกสี เมื่อนำไปย้อมสีอื่น ๆ เพิ่มอีกก็จะไม่ติดสีอื่นหรือทำให้สีที่ย้อมไปแล้วเพี้ยน จึงไม่จำเป็นต้องมัดสีหรือโอบเส้นไหมก่อนแล้วค่อยย้อมสีใหม่ แต่ถ้าย้อมสีเคมีจะต้องมัดสีหรือโอบสีที่ย้อมไปแล้วก่อน ไม่อย่างนั้นสีจะเลอะและจะทำให้สีที่ย้อมไปก่อนแล้วผิดเพี้ยนไปด้วย

ย้อมสีเส้นไหมด้วยขมิ้น บ้านสมพรรัตน์
เส้นไหมย้อมสีด้วยขมิ้นแล้ว

8.ถ้าเป็นการย้อมเส้นไหมที่มีหลายสี ให้แกะหรือแก้มัดส่วนที่ต้องการย้อมออกก่อน แล้วจึงนำไปย้อมสีต่อไปตามขั้นตอน