สุ่ม คือ เครื่องใช้สำหรับครอบ สานด้วยไม้ไผ่ รูปกลมปากกว้าง ส่วนหัวสุ่มซึ่งอยู่ด้านบนจะแคบ ถ้าสานขนาดเล็กตาถี่ ใช้ครอบปลาหรือสุ่มปลาหรือ “สักปลา” เรียกว่า สุ่มสักปลา ตรงหัวด้านบนจะมีช่องวงกลมสามารถที่จะเอามือล้วงลงไปคว้าสิ่งของในสุ่มได้ มีทั้งสุ่มซี่และสุ่มสาน
สุ่มซี่ จะเป็นสุ่มที่ทำด้วยไม้ไผ่เหลาแบนเป็นซี่ ๆ หัวสุ่มจะแคบ และตีนสุ่มบานออก โดยใช้เชือกถักร้อยซี่ไม้ไผ่เข้ากับโครงสร้างที่ทำด้วยไม้ไผ่หรือเครือไม้โค้งเป็นวงกลมอยู่ด้านใน เพื่อดัดให้ซี่สุ่มโค้งเป็นรูป ส่วนสุ่มสาน จะเป็นสุ่มที่รูปร่างคล้ายสุ่มซี่แต่สานด้วยไม้ไผ่ มีขนาดเล็กกว่าและไม่แข็งแรงทนทานเท่าสุ่มซี่
การสานสุ่มซี่ จะเริ่มสานจากหัวสุ่มซึ่งเป็นช่องกลมไปสู่ปากสุ่ม โดยใช้ไม้ไผ่หรือไม้หัวสุ่มเหลาให้กลมขนาดนิ้วมือ ลนไฟตัดทำเป็นวงกลม ขนาดที่โตกว่าช่องปากสุ่มที่ต้องการเล็กน้อย ตอกยั้งสุ่มหรือตอกแนวนอนจะมีลักษณะพิเศษ คือ จะอ่อนตรงกลางประมาณหนึ่งศอก ส่วนปลายทั้งสองข้างจะแข็งกว่าตอกสานภาชนะชนิดอื่นเกือบ 2-3 เท่าตัว โดยปกติจะทำด้วยติวไม้ไผ่หรือ “ตอกติว” ส่วนตอกสานจะอ่อนกว่าตอกยั้ง ถ้าเป็นสุ่มปลานิยมทำด้วยตอกติวเหลาแบนเรียบจนแน่ใจว่าไม่มีเสี้ยนไม้ที่จะตำมือเมื่อควานหาปลาในสุ่ม
สุ่มปลาเป็นเครื่องมือหาปลาน้ำจืดในหนองน้ำที่ไม่ลึกนัก หลังฤดูเก็บเกี่ยวก่อนที่น้ำจะแห้งขอดในฤดูแล้ง ชาวบ้านจะใช้สุ่มไปสุ่มปลาเรียกว่า “ไปสักสุ่ม” เมื่อสุ่มไปครอบตัวหลา ปลาซึ่งกำลังหนีจะชนข้างผนังสุ่ม ทำให้ผู้ที่กำลังสักสุ่มทราบได้ว่าสุ่มครอบปลา แล้วรีบกดสุ่มให้ฝังลึกลงในดินทันที พร้อมกับล้วงมือลงช่องหัวสุ่มเพื่อจับปลาในสุ่ม การสักสุ่มมักจะไปกันเป็นกลุ่ม ๆ เพื่อให้ปลาหนีการล่าและถูกสุ่มได้ง่าย นอกจากการใช้สุ่มสักปลาด้วยวิธีดังกล่าวแล้ว ยังใช้สุ่มแทนฉมวกหรือมีดในเวลาไป “ไต้ปลา” (ส่องปลา) ในเวลากลางคืน เมื่อใช้ไฟส่องเห็นตัวปลาแล้วใช้สุ่มสักครอบ จะทำให้ได้ปลาที่สดไม่มีบาดแผล นำไปขายได้ราคาดีกว่าจับด้วยฉมวกหรือใช้มีดฟันปลา
จำนวน : 2 ชิ้น
ชิ้นที่ 1 สุ่มซี่ จำลอง
ลักษณะ : ทำด้วยไม้ไผ่ เรียงกันเป็นซี่ มัดกับโครงด้วยหวาย ด้านบนมีรูให้มือล้วงลงไปได้
ขนาด : ความสูง 7.5 เซนติเมตร ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางรูด้านบน 2.7 เซนติเมตร. ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางปากด้านล่าง 6.5 เซนติเมตร
สานโดย : ผง บัวใหญ่ บ้านกลาง ตำบลกลาง อำเภอเดชอุดม จังหวัดอุบลราชธานี
บริจาคโดย : ประทับใจ สิกขา โครงการรวบรวมข้อมูลงานหัตถกรรมเครื่องจักสานไม้ไผ่และหวาย
ชิ้นที่ 2 สุ่มซี่
ลักษณะ : ทำด้วยไม้ไผ่เหลาแบนขนาดประมาณ 1.5-1.8 เซนติเมตร ร้อยเข้ากับโครงไม้ไผ่ด้วยเชือกไนล่อน ระหว่างซี่กว้างประมาณ 1 เซนติเมตร ปลายไม้ไผ่เหลาแหลมเพื่อให้ปักลงโคลนดินได้ง่ายขึ้น ขอบปากทำได้ไม้ไผ่ร้อยด้วยไนล่อนสีแดง
ขนาด : ความสูง 42 เซนติเมตร ปากกลมมีเส้นผ่านศูนย์กลาง 13.5 เซนติเมตร ส่วนฐานกลมมีเส้นผ่านศูนย์กลาง 36 เซนติเมตร
บรรณานุกรม :
ประจักษ์ บุญอารีย์. (2542). สุ่ม: เครื่องจับปลา ในสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคอีสาน. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสารานุกรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์. หน้า 4687-4688
วิบูลย์ ลี้สุวรรณ. (2558). พจนานุกรมหัตถกรรมเครื่องมือเครื่องใช้พื้นบ้าน. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ